فارسی
العربية
English
اصول تخلیه و بارگیری کشتی
بارگیری و تخلیه کالا به مجموعه‌ای از فعالیت‌ها گفته می‌شود که برای حمل و نقل کالا از مبدأ تا مقصد انجام می‌شوند. این فعالیت‌ها اهمیت زیادی در انتقال کالاها دارند، به ویژه در حمل و نقل دریایی، و باید به بهترین شکل ممکن توسط شرکت‌های متخصص و افراد با تجربه انجام شوند. برای بارگیری و تخلیه کالاها، با توجه به نوع محموله و مقصد، از روش‌های مختلفی از جمله حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی استفاده می‌شود. یکی از معیارهای مهم در سودآوری یک تجارت، انتخاب بهترین روش برای بارگیری کالاها است.
بارگیری و تخلیه کالا یکی از بخش‌های اصلی تجارت شناخته می‌شود، چه تجارت شما بزرگ باشد و چه کوچک. به همین دلیل، انتخاب شیوه نامناسب برای حمل و نقل کالا می‌تواند خسارت‌های زیادی برای محموله و شما به عنوان صاحب بار به بار آورد.
بارگیری و تخلیه بار دو مرحله اساسی در فرآیند حمل و نقل دریایی هستند که به‌طور مستقیم بر ایمنی و کارآمدی انتقال کالاها تأثیر می‌گذارند. این مراحل نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، هماهنگی بین واحدهای مختلف و رعایت استانداردهای ایمنی هستند. در ادامه، به توضیح این دو مرحله و جزئیات مربوط به آن‌ها در حمل‌ونقل دریایی می‌پردازیم.
بارگیری (Loading)
بارگیری به فرایند جابجایی و قرار دادن کالاها بر روی کشتی اشاره دارد. این مرحله شامل برنامه‌ریزی دقیق برای اطمینان از توزیع مناسب وزن و تعادل کشتی است. بارگیری مناسب می‌تواند به کاهش خطرات و افزایش کارآمدی عملیات حمل و نقل کمک کند.
تخلیه (Unloading)
تخلیه کالا نیز به فرایند جابجایی کالاها از کشتی به ساحل اشاره دارد. این مرحله نیز نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگی بین واحدهای مختلف است. تخلیه صحیح کالا می‌تواند به کاهش خسارت‌ها و افزایش سرعت انتقال کالا کمک کند.
روش‌های متداول تخلیه بار دریایی در ایران
در ایران، با توجه به انواع مختلف بار و زیرساخت‌های موجود در بنادر، روش‌های مختلفی برای تخلیه بار دریایی به کار گرفته می‌شود. این روش‌ها براساس نوع کالا، نیازهای خاص آن و تجهیزات موجود در هر بندر انتخاب می‌شوند. در ادامه، برخی از روش‌های متداول تخلیه بار دریایی در ایران را بررسی می‌کنیم.
تخلیه بار فله خشک
این روش برای کالاهایی مانند غلات، مواد معدنی و مصالح ساختمانی که به‌صورت فله (غیربسته‌بندی) حمل می‌شوند، به کار می‌رود. در تخلیه بار فله خشک از نقاله‌ها و سیستم‌های مخصوص تخلیه فله استفاده می‌شود که امکان جابه‌جایی حجم بالای بار در کوتاه‌ترین زمان را فراهم می‌کند.
بنادر مجهز: بنادر خرمشهر و امام خمینی ازجمله بنادری هستند که برای تخلیه بارهای فله‌ای مجهز هستند.
تخلیه بار فله مایع
بارهای فله مایع شامل موادی مانند نفت، مواد شیمیایی و فرآورده‌های نفتی هستند که برای تخلیه آن‌ها از پمپ‌ها و سیستم‌های لوله‌کشی خاصی استفاده می‌شود که بار را مستقیماً از کشتی به مخازن ذخیره‌سازی در بندر منتقل می‌کنند.
بنادر مجهز: بندر ماهشهر و بندر عسلویه به دلیل مجاورت با مناطق نفتی و پتروشیمی از این روش برای تخلیه بارهای فله مایع استفاده می‌کنند.
تخلیه بارهای سنگین و حجیم
این روش برای کالاهای سنگین و بزرگ مانند تجهیزات صنعتی، ماشین‌آلات سنگین و قطعات پروژه‌های زیرساختی استفاده می‌شود. برای تخلیه این بارها از جرثقیل‌های ویژه و تجهیزات بالابر قوی استفاده می‌شود.
بنادر مجهز: بنادر جنوبی ایران، مانند بندر شهید رجایی و بندر بوشهر، امکانات لازم برای تخلیه بارهای سنگین و حجیم را دارند.
تخلیه کانتینری
این روش برای تخلیه کانتینرهای استاندارد ۲۰ و ۴۰ فوتی که در حمل و نقل کالاهای عمومی و فله‌ای استفاده می‌شوند، به کار می‌رود. در این روش، از جرثقیل‌های کانتینری و جرثقیل‌های موبایل بندری برای جابه‌جایی و انتقال کانتینرها از کشتی به اسکله یا زمین استفاده می‌شود.
بنادر مجهز: این روش در بنادر بزرگ ایران مانند بندر شهید رجایی، بندر امام خمینی و بندر چابهار به‌طور گسترده استفاده می‌شود.
تخلیه بارهای بسته‌بندی‌شده و پالت‌شده
این روش برای کالاهایی که به‌صورت پالت‌شده یا بسته‌بندی‌شده (مانند مواد غذایی و محصولات مصرفی) هستند، به کار می‌رود. در این روش، از لیفتراک‌ها و جرثقیل‌های کوچک برای جابه‌جایی این بارها استفاده می‌شود.
بنادر مجهز: بنادر انزلی و نوشهر در شمال کشور از این روش برای تخلیه کالاهای بسته‌بندی‌شده استفاده می‌کنند.
تخلیه بارهای رول‌شده
این روش برای تخلیه بارهایی مانند رول‌های کاغذ، ورق‌های فلزی و کویل‌های فولادی به کار می‌رود. برای این نوع بارها، از جرثقیل‌های مخصوص و تجهیزات رول‌بر (کویل‌بر) استفاده می‌شود.
بنادر مجهز: بندر امیرآباد و بندر امام‌خمینی امکانات لازم برای تخلیه این نوع بارها را فراهم کرده‌اند.
تخلیه خودکار
تخلیه خودکار (Automated Discharge) با استفاده از فناوری‌های اتوماسیون و رباتیک برای تخلیه بار انجام می‌شود. سیستم‌های خودکار، شامل جرثقیل‌های رباتیک و نقاله‌های خودکار، فرایند تخلیه را بدون نیاز به نیروی انسانی انجام می‌دهند.
بنادر مجهز: این فناوری هنوز به‌طور گسترده در بنادر ایران استفاده نمی‌شود، اما برخی از بنادر بزرگ ایران در حال بررسی و برنامه‌ریزی برای پیاده‌سازی آن هستند.
اصول تخلیه و بارگیری کشتی
هر بندر بسته به موقعیت جغرافیایی، امکانات و حجم ترافیک، روش خاص خود را برای بارگیری و تخلیه کشتی پیاده‌سازی می‌کند. اما اصول کلی تقریباً یکسان‌اند:
- بررسی اسناد بار: شامل بارنامه، لیست بسته‌بندی و گواهی مبدا
- تطبیق نوع کالا با محل تخلیه: کالاهای خطرناک، یخچالی، فله‌ای و غیره
- مدیریت زمان ورود و خروج کشتی: برای جلوگیری از تأخیر
- رعایت ایمنی: برای کارگران و خدمه در زمان تخلیه و بارگیری کشتی
تجهیزات تخلیه و بارگیری کشتی
بهره‌گیری از تجهیزات مناسب، فرآیند تخلیه و بارگیری را سریع، دقیق و ایمن می‌کند. مهم‌ترین این تجهیزات عبارتند از:
- جرثقیل‌های بندری (STS): برای برداشتن کانتینر از کشتی
- ریچ‌استاکر و لیفتراک: برای جابه‌جایی کانتینر در محوطه
- نوار نقاله: برای بارهای فله‌ای
- سیستم‌های دیجیتال: برای ثبت، ردیابی و کنترل بارها
تخلیه و بارگیری کانتینر
تخلیه و بارگیری کانتینر، تنها به بلند کردن و قرار دادن آن‌ها محدود نمی‌شود. این عملیات با نظارت بر سلامت فیزیکی کانتینرها، ثبت لحظه‌به‌لحظه اطلاعات در سیستم بندری، و بازرسی ظاهری برای جلوگیری از ورود کالای قاچاق یا آسیب‌دیده همراه است.
در فرآیند ترانشیپمنت یا کراس استافینگ، ممکن است یک کانتینر در بندر تخلیه و به کشتی دیگری منتقل شود. در چنین حالتی دقت در ثبت داده‌ها و هماهنگی بین دو کشتی، اهمیت مضاعف پیدا می‌کند.
اصول ایمنی در تخلیه و بارگیری کالا
ایمنی در فرآیند تخلیه و بارگیری کالا نه‌تنها جنبه انسانی دارد، بلکه بر عملکرد کل سیستم تأثیر می‌گذارد. در کنار آموزش مستمر پرسنل بندری، رعایت نکات زیر الزامی است:
- استفاده از تجهیزات حفاظت فردی: کلاه ایمنی، دستکش، کفش مخصوص
- بازرسی منظم: وضعیت جرثقیل‌ها، کابل‌ها و قلاب‌ها
- وجود مسیرهای اضطراری و علائم هشدار: در محیط بندر
- بررسی گازهای موجود: در کانتینرهای دربسته پیش از بازگشایی آن‌ها
مسئولیت و هزینه بارگیری و تخلیه بار
هزینه‌های بارگیری و تخلیه بار بسته به شیوه و وسیله حمل (اعم از اینکه کشتی، قطار، هواپیما یا کامیون باشد) و همچنین با توجه به نوع توافق طرفین می‌تواند به عهده فرستنده بار یا گیرنده‌ی آن باشد.
مسئولیت عملیات بارگیری و تخلیه بار
در ایران و بسیاری از کشورهای دنیا، مسئولیت عملیات بارگیری و تخلیه بار از کشتی یا سایر وسایل لجستیکی در حیطه کاری شرکت‌هایی خاصی است که در ترمینال‌ها و بنادر مستقر هستند. این شرکت‌ها دارای وسایل، تجهیزات، ماشین‌آلات سبک و سنگین و نیروی کار متخصص برای انجام عملیات بارگیری و تخلیه بار به شکل درست و قانونی هستند.
هزینه‌های بارگیری و تخلیه بار
هزینه‌های بارگیری و تخلیه بار می‌تواند بسته به شیوه و وسیله حمل و همچنین نوع توافق طرفین، بر عهده فرستنده یا گیرنده بار باشد. این هزینه‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
- هزینه استفاده از تجهیزات بندری: جرثقیل‌ها، ریچ‌استاکر، لیفتراک، نوار نقاله و غیره
- هزینه نیروی کار متخصص: کارگران و اپراتورهای تجهیزات بندری
- هزینه‌های لجستیکی و اداری: هزینه‌های مربوط به ثبت، ردیابی و کنترل بارها
مسئولیت شرکت‌های بندری
شرکت‌های بندری مسئولیت انجام عملیات بارگیری و تخلیه بار را بر عهده دارند. این شرکت‌ها باید از وسایل و تجهیزات مناسب برای انجام این عملیات بهره‌مند باشند و همچنین نیروی کار متخصص را برای انجام کارها در اختیار داشته باشند.
نقش توافق‌نامه بین طرفین
نقش توافق‌نامه بین طرفین (فرستنده و گیرنده بار) در تعیین مسئولیت‌ها و هزینه‌های مربوط به بارگیری و تخلیه بار بسیار مهم است. این توافق‌نامه باید به دقت تنظیم شده و همه جزئیات مربوط به مسئولیت‌ها، هزینه‌ها و زمان‌بندی عملیات را در بر بگیرد.
تخلیه و بارگیری کالاهای خطرناک
در بین کالاهایی که هر روزه در بنادر مختلف جابجا می‌شوند، بارگیری و تخلیه کالاهای خطرناک به شرایط خاصی نیاز دارد. کالایی که هنگام حمل، امکان انفجار، آتش‌سوزی، تشعشعات خطرناک، بیماری و مرگ انسان را دارد، در دسته کالاهای خطرناک طبقه‌بندی می‌شود. علاوه بر این موارد، مواد سمی، رادیواکتیو و خود اشتعال نیز در این گروه قرار می‌گیرند و باید با دقت و بازبینی خاصی تخلیه و بارگیری شوند تا حادثه‌ای در حین بارگیری و تخلیه ایجاد نشود.
انجام عملیات تخلیه و بارگیری مواد خطرناک
تخلیه و بارگیری مواد خطرناک باید به صورتی انجام شود که در محل قرارگیری بار، کالاها محکم و ثابت بمانند و حرکت نکنند. می‌توان از ابزارهای مختلفی برای جلوگیری از واژگونی و جابجایی این کالاها استفاده کرد. همچنین، به محض رسیدن بار به مقصد، تخلیه بار با رعایت اقدامات احتیاطی انجام شود.
نکات مهم در تخلیه کالاهای خطرناک و خاص
در عملیات بارگیری کشتی یا تخلیه آن، برخی کالاها به دلیل ماهیت خود نیازمند رعایت استانداردها و دستورالعمل‌های ویژه هستند. مهم‌ترین نکات در تخلیه کالاهای خطرناک و خاص عبارتند از:
- رعایت دستورالعمل‌های بین‌المللی مانند کد IMDG: این دستورالعمل‌ها الزامات دقیق حمل و نقل دریایی کالاهای خطرناک را مشخص می‌کنند.
- علامت‌گذاری مناسب کالاها: تمامی بسته‌ها باید دارای علائم هشداردهنده و اطلاعات کامل درباره محتوا باشند.
- جدا نگه داشتن کالاهای ناسازگار: کالاهایی که ممکن است در تماس با یکدیگر واکنش شیمیایی نشان دهند باید جداگانه بارگیری شوند.
- استفاده از تجهیزات ایمنی خاص: برای کالاهای خطرناک مانند مواد شیمیایی یا اشتعال زا باید از تجهیزات مخصوص و اپراتورهای آموزش دیده استفاده شود.
قوانین و مقررات بین‌المللی در بارگیری کشتی‌ها
بارگیری و تخلیه کشتی تابع قوانین و مقررات بین‌المللی است که هدف آن‌ها تضمین ایمنی، حفاظت از محیط زیست و ایجاد رویه‌های استاندارد جهانی است. مهم‌ترین این قوانین عبارتند از:
- کنوانسیون بین‌المللی SOLAS: برای ایمنی جان انسان‌ها در دریا که شامل مقررات بارگیری کشتی‌ها نیز می‌شود.
- کد IMDG: برای حمل و نقل ایمن کالاهای خطرناک.
- کنوانسیون MARPOL: برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست دریایی.
- قوانین مربوط به وزن مجاز کانتینرها (VGM): الزام به اعلام وزن دقیق کانتینرها قبل از بارگیری کشتی برای حفظ تعادل و ایمنی کشتی.
رعایت دقیق این قوانین توسط همه طرف‌های درگیر در عملیات بندری الزامی است. تخلف از آن‌ها می‌تواند منجر به جرائم مالی، توقف عملیات یا حتی خسارات جبران‌ناپذیر شود.
وظایف کارکنان در بارگیری و تخلیه کالا
در هنگام تخلیه و بارگیری کالا، نیروی انسانی نقش مهمی را ایفا می‌کند. بارگیری کالا معمولاً توسط تجهیزات مختلف مانند جرثقیل‌های غول پیکر انجام می‌شود، اما وجود نیروی انسانی برای مدیریت این فرایند و رعایت مقررات و قوانین و نیز نحوه چینش بار الزامی است. برخی از وظایف کارکنان در بارگیری و تخلیه کالا در حمل و نقل دریایی عبارتند از:
- توجه به نیازهای مشتری: در هنگام بارگیری، حمل و تخلیه کالا.
- پوشیدن لباس‌های مناسب: از جمله کلاه ایمنی در زمان بارگیری.
- اطمینان از سالم بودن بار: هنگام بارگیری.
- اطلاع از نوع بار و نحوه بارگیری: برای انجام عملیات به درستی.
- نظارت و بررسی: هنگام تحویل کالا، بارگیری و تخلیه کالا.
- رعایت نکات ایمنی: و فراهم کردن امکانات مورد نیاز برای تجهیز بار.
- انجام هماهنگی‌های لازم: با حامل و اطلاع‌رسانی درباره شرایط خاص بار.
جرثقیل‌های بندری، ریچ‌استاکر، لیفتراک، نوار نقاله و سیستم‌های دیجیتال از جمله تجهیزات مورد استفاده هستند.
شرکت‌های بندری و لجستیکی که در ترمینال‌ها و بنادر مستقر هستند، مسئولیت عملیات تخلیه و بارگیری را بر عهده دارند.
رعایت اصول ایمنی، مدیریت زمان، و تطبیق نوع کالا با محل تخلیه از جمله مهم‌ترین اصول هستند.
موادی که امکان انفجار، آتش‌سوزی، تشعشعات خطرناک، بیماری و مرگ انسان را دارند، مانند مواد شیمیایی، سمی، رادیواکتیو و خود اشتعال.
کنوانسیون بین‌المللی SOLAS، کد IMDG، کنوانسیون MARPOL و قوانین مربوط به وزن مجاز کانتینرها (VGM) از جمله مهم‌ترین قوانین هستند.
توجه به نیازهای مشتری، پوشیدن لباس‌های مناسب، اطمینان از سالم بودن بار، اطلاع از نوع بار و نحوه بارگیری، نظارت و بررسی هنگام تحویل کالا، رعایت نکات ایمنی و انجام هماهنگی‌های لازم.